АЖНАБИЙ

Жуманазар ЙЎЛДОШ – Республика Зомин ёш ижодкорлар семинари иштирокчиси.
1997 йилда туғилган. Урганч давлат университетининг Ўзбек филологияси факультетини
тамомлаган. Республика матбуотида ҳикоялари чоп этилган.

Ҳикоя
Бошқа ёқдан келгани боис ҳаммамиз уни “ажнабий” деб атардик. Дастлаб
кўпчиликка унинг деярли харобага айланган, тўкилай деб турган уйни ижарага
олиши шубҳали туюлди. Негаки бу уйга анчадан буён одам қадами тегмаган, йиллаб
қаровсизлигидан файзи қочган эди. Уй эгасини эса ҳеч ким кўрмаган, чамаси, у бу
атрофда яшамас ҳам эди.
Бу номаълум кимсада киши билмас қандайдир сир борлигини қишлоқдагилар
биринчи кўришдаёқ пайқашганди. У мудом бир хил кийим ‒ қоп-қора костюм
шимда юрар, қўлида ҳам қачон қараса, қора чарм портфель бўларди.
Кўзлари эса мунгли, нигоҳларини ердан узмас, ҳеч ким билан гаплашмасди
(унинг ҳатто овозини ҳам ҳеч кимса эшитмаганди). Қаерга боришини, нима иш
қилишини ҳам ҳеч ким билмас, одамлар бунга аҳамият беришмас, кўпроқ унинг
ўзига қизиқишарди. Кўркамлиги боис қизлар ясан-тусан қилиб олиб, йўлини
пойлашар, хотин-халажнинг: “Куёвликка жуда боп, кўҳликкина куёв бўларлик
экан”, деган гаплари қулоққа чалинарди. Лекин бу кимса йўлига кўз тикиб турган
қизларга қиё боқмас, музтар нигоҳини ердан узмай бир вақтда ишга кетар, бир хил
вақтда қайтарди.
Гарчи ўзидан ёши катта ва кексаларга салом бермаса-да (у доим оқсоқоллар
қўнимгоҳи бўлган чойхона ёнидан ўтарди), улар буни айбга йўйишмас, ийманиш
деб билишарди.– Бу болада бир гап бор, – деди бувамнинг бир дўсти ажнабийнинг ортидан
тикилиб. – Кўчиб келганига қанча вақт бўлди-ю, ҳали ҳам одамга эл эмас. Ё
касалмикин?..– Кўринишидан туппа-тузук-ку! Гапиришни истамаса, майли. Умр бўйи шундай
кетмайди-ку, ахийри бир кун тилга кирар? Ҳали уйланадиган ҳам бўлар…
Aммо ажнабий бу хусусда ўйлаб ҳам кўрмаганга ўхшарди. Қўлида қачон
қарасанг ўша – қора портфель. Болалар ҳазиллашиб: “Ухлаганида ҳам ёнида олиб
ётса керак”, дейишарди. Чойхонадаги кексалардан бири эса: “Шу портфелига қиз
пиз яшириб қўйганми дейман-да!” дея кулганди ҳам.
Ажнабийни эса бу каби гаплару турмуш ишлари заррача қизиқтирмас, назаримда
у алланимадан азобланар, изтироб чекарди.
Оқшомлари унинг ҳужрасидан қийноққа солинган одамнинг қичқириғига
ўхшаш товушлар қулоққа чалинар, ҳар замонда ингроқ, оҳ-воҳ товушлари ҳам
эшитилиб қоларди. Эртасига эса одамлар тағин у ҳақда гапиришар, унинг қора
чарм портфели, маъюс нигоҳи, тунда қулоққа чалинган овозлар ҳақида яна нечанчи
бордир таҳлилу тахминлар қилишарди.
Биз, болалар, ҳам нуқул у ҳақида суҳбат қурардик. Кимдир қора кийинган бўлса,
мазахга олиб: “Aжнабийга ўхшаб қолибсан”, десак, бошқа биров гапирмай қўйса,
“Нима бало, ажнабийдек гунг бўлиб қолдингми?” дея энсамиз қотарди.
Бир куни чўмилишдан қайтаётганимизда мени қўшнимизнинг қизи чақирди.– Ҳозир ажнабий келиб қолади, – деди у атрофга олазарак қараганча.– Келганида мана бу мактубни унга бериб қўй.
Шундай деди-ю пилдираб уйига кириб кетди. Хатни олдиму ажнабийни
сабрсизлик билан кута бошладим. Унинг суҳбатини олишга баҳона топилганидан
хурсанд эдим. Шу боис кўча бошида қораси кўриниши биланоқ шахдам одимлаб,
унга пешвоз чиқдим.
Aжнабий туйқус рўпарасида пайдо бўлганимдан ҳуркиб кетди. Кўзлари
косасидан чиққудай бўлиб менга қаради, сўнг киприкларини пирпиратди. Чамаси,
келганидан бери тикка қаршисидан пайдо бўлган биринчи одам мен эдим.
Энди гап бошламоқчи бўлгандим, бир зум тараддудланиб турди-да, узатган
хатимни ҳам олмай, гапимни ҳам эшитмай, мени четлаб уйи томон тез-тез юриб
кетди. Эшикни қарс ёпиб, ичкаридан қулфлаб олди.
Aнграйганимча қолавердим. Гарчи, у қишлоқ одамларининг оғзига тушган
бўлса ҳам, мени шу пайтгача сира қизиқтирмаганди. Бироқ бу воқеадан кейин уни
кузата бошладим. Ўзини бундай тутиши сабабини билгим келарди.
Мана шу қизиқишим туфайли кечаси унинг уйига бориш режасини туздим.
У туни билан нима қилади? Одамлардан яширган сири нимадан иборат? Шу
саволларга жавоб топиш иштиёқи менга тинчлик бермасди.
Тун чўкиши билан ажнабий кулбасининг орқа томони – чорбоғининг пахса
деворидан ошиб тушдим. Чорбоғда ҳар хил ўт-ўланлар ўсиб ётар, атрофдан
аллақандай намхуш ҳид анқирди. Чеккадаги йўлакдан писиб ўтиб, айвон томон
йўналдим. Ниманингдир қимирлагани сезилди. Энгашиб қарасам – ажнабий!
Ғужанак бўлганча кечки салқин ҳавода ҳам чойшаб ёпинмай, дилдираб, инграниб
ётарди.
Бечора қалт-қалт титрарди… У шу ҳолда узоқ ётди. Унга қанчалик ачинмай,
ёрдам беролмасдим, чунки мени кўриб қолиши мумкин эди-да! У тўсатдан қаттиқ,
томоғи йиртилгудай йўталди. Сўнг йиғлай бошлади. Шу тобда кўзидан ёш эмас,
қон оқаётгандай азобланаётганини ич-ичимдан ҳис қилдим ва беихтиёр менинг ҳам
кўзимга ёш келди. Бир зум ўзимни унга ҳамдарддай сездим…– Нега? – зорланди у. – Нима учун?.. Нега айнан мен, эй Қодир Эгам?!
Aжнабий ўксиб-ўксиб, йўталиб-йўталиб йиғларди.
Бу воқеани ҳеч кимга айтмадим. Одамларнинг унга бўлган қизиқиши янада
ошишини, у билан жиддий гаплашиб олишга уриниб, шундоғам ғариб аҳволини
баттар оғирлаштиришларини истамасдим. Чунки яхши англардимки, ажнабий
дардини бировга ёрадиган одам эмасди. У дунёси дахлсиз бўлишини истар ва қанча
уринмасин ёт нигоҳлардан ўзини асраёлмаётганидан қийналарди…
Куни бўйи шўрлик ажнабийнинг ўша кечадаги ҳолати кўз олдимдан кетмади.
Ўйим шу бўлиб қолди. Табиатимга сира мос бўлмаган паришонхотирлигим боис
болалар менга ажабсиниб боқишарди.– Сен ҳам ажнабийга ўхшаб қоляпсан, – деди улардан бири.
Мен унинг гапига парво қилмай, ажнабийнинг келар йўлига кўз тикиб ўтирардим.
Aжнабий эса одатича қора костюм-шимда, қўлида қора чарм портфелини
тутганча, ғамли кўзларини ердан узмай ишидан қайтаркан, йўлини пойлаётган
сулув қизларни четлаб ўтар, уйига кириб кетар ва шарақлатиб эшикни қулфларди…
Бир неча кун шу зайлда ўтди. Кейин эса бутун қишлоқда қизиқ гап тарқалди.
Мен буни бувамдан билдим.– Aжнабий нима қилганини эшитдингми? – дея ошнасига юзланди бувам. –
Оқсоқолнинг раҳми келиб унинг уйига борибди. Aввал эшикни роса тақиллатибди,
ажнабий сира очмасмиш. Роса икки соатдан сўнг очиб, оқсоқолнинг юзига
саросимали тикилибди. “Сенга нима бўлган ўзи, болам? – дебди раис. – На маҳалла
кўйга қўшиласан, на биров билан борди-келди қиласан? Одам деганиям шунақа
бўладими? Одам тафтини одам олади-да, болам… Ёлғиз яшашда нима маъно бор?
Сен ҳам одамларга қўшил”.
Раиснинг гапини эшитган ажнабий ўтириб олиб йиғлаб юборибди! Юм-юм
йиғлармиш… Раис: “Ўғлим, қўй. Йигит кишига йиғи уят. Дардинг бўлса, айтгин.
Эшитайлик… Бу дунёда ўлимдан бошқасига чора топилади”, дебди. Aжнабий
баттар йиғлармиш, “мен…мен…” дермиш-у, бошқа бир оғиз ҳам гапиролмасмиш,
бо Худо!..
Чойхона саҳнида ўтирганларнинг кўзи бувамга қадалиб қолди. Кейин барчаси
ўзаро ажнабий тўғрисида гурунглаша кетишди. Бирлари унга ачина бошлаган,
бошқалари йигитдан худди жиноятчидек шубҳаланаётган эди. Самовархона бир
зумда ғала-ғовурга тўлиб кетди.
Мен чуқур хаёлга ботгандим. Назаримда, бу ердагиларнинг ҳеч бири ажнабийга
менчалик яқин эмасдай туюлди. Чунки бундай вазиятда ажнабий ўзини айнан
шундай тутишини, кўкси тўлиб гапиролмай қолишини, қадди букилиб, ачинарли
аҳволга тушишини яхши тушуниб қолгандим. Шу сабабдан бу гапдан бошқалар
каби ҳайратланмадим. Aммо чуқур хаёлга ботдим…
Кўплар унинг ҳолатига ачина бошлаганди. Бу раҳмнинг асл маънисини эса
мутлақо билишмасди. Aжнабийнинг кулбасига ҳар хил ноз-неъматлар, турли
кийим-кечаклар (қора костюм-шимидан бўлак либоси йўқ деб ўйлашган бўлишса
керак) келтиришар, лекин ажнабий уларнинг ҳеч бирини олмасди. У қанчалик
одамлар нигоҳидан қочишга уринса, шунчалик эътибор марказига чиқиб борарди.
Мен эса бу ҳодисалардан, унинг аянчли қисматидан жуда қўрқардим… Негаки
ажнабий деб аталган бу кимсага ихлос қўя бошлагандим.
Кунларнинг бирида ҳаммани ҳайратга солувчи ҳодиса рўй берди. У кула
бошлади! Қаҳ-қаҳ урган кулгиси қишлоқни тутди! Уни кўрган одамлар беихтиёр
“хайрият” деб жилмайиб қўйишар, кулгиси сабабини билишмаса-да, хурсанд
бўлишарди. Доимо хаёлчан юрадиган кимса самовархона олдидан қўлини кўксига
қўйиб, жилмайиб: “Aссалому алайкум!” деб ўтиб кетди. Чойхона кунда-шундалари
ҳанг-манг бўлиб қолишди. Шу пайтгача биргина мен ва ҳамдардлик юзасидан уйига
борган оқсоқолдан бўлак бирон кимса унинг овозини эшитмаган эди, кулишини
эса биз ҳам кўрмагандик.
Сулув қизлар унинг ортидан: “Кулгиси қандай чиройли-а… Ўзига бирам
ярашганки…” дея орзиқиб тикилиб қолишганди…
Ўша кун ҳам ажнабий ишидан ўша таниш табассуми билан қайтаётганида
шовқин солиб ўйнаётган биз болаларни ёнига чақирди. Ҳамма ҳайрон эди.
Жўрабошимиз бизга бир қаради-ю журъатсизгина унга яқинлашди. Изидан биз ҳам
эргашдик. Aжнабий чўнтагидан бир сиқим конфет чиқарди-да, ҳаммамизга битта
битта улашди. Болалар бу кутилмаган меҳрибонликдан ийиб кетиб, уни қучоқлаб
олишди ва бараварига “раҳмат!” деб юборишди. Aжнабий хурсанд бўлиб, уйи томон
ўтиб кетди. Эшикни ёпди-ю, бу сафар ҳар доимгидай шақирлатиб қулфламади…
Унинг бунчалик одамохун бўлиб қолганини тушунмасдим. Лекин бу
ўзгаришларидан ичимда сурур туйган, “ҳайрият…” деб қўйгандим…
Aммо, барибир, кўнглим ғаш, тушунарсиз нимадир мени хавотирга соларди.
Эртасига ажнабийни ҳеч кимса кўрмади. Aллаким унинг кулбаси эшиги
қулфлоқлигини айтди. У доим ишига ўтиб кетар, аммо бугун мутлақо
кўринмаганди…
Изсиз йўқолган ажнабий ҳақида миш-мишлар кўпайди. Уларнинг бари куракда
турмайдиган гаплар эди. Кимдир бирор танноз қиз билан қочиб кетган, кимдир
шунчаки кўнгли тусаб бу ерлардан бош олиб кетган, яна кимдир аллақаёқларда
изғиб юрган деб ўйлаганди.
Менинг эса хавотирим баттар зўрайди. Юрагимни аллақандай ноаниқ шубҳа
тиғи тимдаларди…
Шу куни бутун қишлоқ уни излади. Ҳатто деворидан ошиб ўтиб, кулбасидан ҳам
қидиришди, аммо топишолмади. Қишлоқ ҳам ажнабийсиз аллақандай маҳзунлашиб
қолгандай эди. Ҳамманинг кўзида мунг, боши хам…– Aйтмадимми бу боланинг бир балоси бор деб, – деди бувамнинг дўсти. – Бу
бола бошиданоқ менга ёқмаганди. Қандайдир ғалатими-эй… Ёш бўлсаям, мияси
айниганди…– Туппа-тузук йигит-ку… Боши омон бўлсин, ҳаво алмаштиргани бирор ёққа
кетгандир-да… Ваҳимага ўрин йўқ, – деди бувам.
Бувамнинг гапи тўғри чиқишини жуда-жуда истардим.
Aммо…
Эртаси куни тонгда ажнабийнинг совиб қолган жасади топилди… У ўшандай –
биринчи кўрганимиздагидек қора костюм-шимда, ёнида қора портфели ҳам бор эди.
Портфель ичидан эса… катта соат ва “ўлим вақти” деб ёзилган бир парчагина қоғоз
чиқди…