Севинч ХУШНАЗАРОВА – 1993 йилда туғилган. Ўзбекистон Миллий универ си
тетининг журналистика факультетини тамомлаган. “Севинчим” номли шеърий китоб
муаллифи. Мақолалари республика матбуотида чоп этилган.
Бадиий адабиёт ва кино санъати бир-бирига чамбарчас боғлиқ бўлиб,
кўплаб машҳур романлар ва ҳикоялар экранлаштирилган. Aммо ҳар доим ҳам
китобдаги қаҳрамон образи кино талқинида ўзининг дастлабки моҳиятини
сақлаб қолавермайди. Бунга режиссёр қарашлари, сценарий талаблари ва визуал
санъатнинг ўзига хос қонуниятлари сабаб бўлади. Одатда, китоб асосида ишланган
фильмларда қаҳрамонларнинг номлари ва уларнинг умумий характери ўзгармайди.
Улар орасидаги энг катта фарқ – қаҳрамон ички кечинмаларининг ифодаланишидир.
Бадиий асарда муаллиф қаҳрамоннинг руҳий ҳолатини батафсил тасвирлайди,
унинг ўй-фикрлари, хотиралари ва ички диалогларигача ўқувчига етказилади.
Кинода эса бу имконият чекланган бўлиб, аксарият ҳолларда қаҳрамоннинг ички
олами унинг ҳаракатлари ва юз ифодалари орқали етказилади.
Кўпинча фильмларда қаҳрамоннинг ташқи кўриниши ҳам китобдаги тасвирга
мос келмайди. Бу, аввало, актёр танлови ва фильмнинг эстетик талабларига боғлиқ.
Масалан, Жейн Остиннинг “Aндиша ва ғурур” асарида Мистер Дарси жиддий
ва совуқ характерга эга бўлса, баъзи экранизацияларда у янада романтик ва ҳис
туйғуларини яққол ифода этувчи образ сифатида гавдалантирилган.
Китобда қаҳрамоннинг ҳаёти, унинг шахсий ўсиши ва тафаккури узоқ
тасвирланиши мумкин, фильмда эса бундай имконият йўқ. Шу сабабли,
кинорежиссёрлар сюжетни ихчамлаштириш ёки айрим саҳналарни олиб ташлашга
мажбур бўладилар. Масалан, Лев Толстойнинг “Уруш ва тинчлик” асари асосида
суратга олинган фильмлар китобдагидан анча қисқа бўлиб, қаҳрамонларнинг
айрим характеристик жиҳатлари соддалаштирилган.
Китоб ва кино – бу икки хил санъат тури бўлиб, уларнинг ҳар бири ўзига хос
устунлик ва чекловларга эга. Қайси бири яхшироқ экани эса асарнинг турига, унинг
талқин усулига ва томошабин ёки ўқувчининг шахсий дидига боғлиқ. Келинг,
иккисини муҳим жиҳатлар бўйича солиштириб чиқамиз.
- Тасаввур эркинлиги: китобнинг устунлиги
Китоб ўқувчига тасаввур эркинлигини беради. Муаллифнинг тасвирлари
асосида ўқувчи қаҳрамонларнинг ташқи кўриниши, муҳит ва воқеаларни ўз
хаёлида жонлантиради. Масалан, Ж.К. Роулингнинг Гарри Поттер романларида
персонажларнинг кўриниши батафсил тасвирланган бўлса-да, ҳар бир ўқувчи
уларни ўзича тасаввур қилган. Бироқ фильмларда бу тасаввур чекланади, чунки
режиссёр ва актёрлар олдиндан белгиланган образни томошабинга тақдим этади. - Қаҳрамоннинг ички дунёсини акс эттириш: китобнинг устунлиги
Китоб ўқувчига қаҳрамоннинг ички кечинмалари, фикрлари ва ҳис-туйғуларини
тўлиқ етказишга қодир. Муаллиф қаҳрамоннинг руҳий кечинмаларини батафсил
тасвирлаб бера олади. Фильмларда эса қаҳрамоннинг ички дунёси юз ифодаси,
ҳаракатлар ёки монологлар орқали берилади. Бу баъзан етарли бўлмайди, айниқса,
фалсафий ва психологик асарлар экранлаштирилганда. - Визуал таассурот ва динамика: кинонинг устунлиги
Фильмлар визуал санъат маҳсули бўлиб, томошабинга воқеаларни бевосита
кўриш имконини беради. Фильмда декорациялар, махсус эффектлар ва актёрларнинг
маҳорати орқали тасвир янада жонли бўлади. Aйниқса, жанговар ёки фантастик
жанрдаги асарлар учун бу муҳим аҳамиятга эга. - Вақт жиҳатидан фарқ: кинонинг устунлиги
Китобни ўқиш вақт талаб қилади. Романлар юзлаб саҳифадан иборат бўлиши
мумкин ва ўқувчи воқеаларни тасаввур қилиш учун вақт сарфлашига тўғри келади.
Фильм эса ўртача икки-уч соат ичида бутун воқеани етказиб бера олади. Бу
томошабинга қисқа вақт ичида ҳикояни тушуниш имкониятини беради. - Сюжет ўзгаришлари ва ихчамлаштириш: китобнинг устунлиги
Китоблар одатда тўлиқроқ ҳикоя қилади, барча тафсилотлар ва сюжет чизиқлари
батафсил очиб берилади. Кинода эса вақт чекланганлиги сабабли баъзи саҳналар
қисқартирилади ёки бутунлай олиб ташланади. Масалан, Жейн Эйр романининг
турли экранизацияларида романнинг кўплаб муҳим эпизодлари қисқартирилган
ёки умуман йўқ қилинган. Шу сабабли, кўплаб мухлислар китоб версиясини афзал
кўрадилар.
Китоб ва кино қаҳрамонлари ўртасидаги муштараклик ва тафовутлар бадиий
асарнинг қандай талқин қилинишига боғлиқ. Китоб ўқувчининг тасаввурини
ишлашга ундайди, қаҳрамоннинг ички дунёсини батафсил тасвирлайди ва унинг
ҳар бир тафсилотини ўқувчининг ўзи тасаввур қилади. Кино эса визуал санъат
бўлиб, қаҳрамон характерини ҳаракат, юз ифодаси ва саҳнавий режалаштириш
орқали етказишга ҳаракат қилади. Шу боисдан ҳам бу икки санъат турини бир
биридан айро тасаввур қилиш ё бир-биридан айириш керак деган тушунча йўқ.
Шунчаки, ҳар иккала ижод тури ҳам ўз йўналиши доирасида гўзал ва барқарор
давом етиши, яхши, дурдона асарлар экран юзини кўриши керак.
«Шарқ юлдузи» журнали 2025-й 4-сон