Sharq yulduzi - adabiy-badiiy, ilmiy, ijtimoiy-siyosiy jurnal.

ТУШУНГАН ОДАМ…

Тоҳир ЙЎЛДОШЕВ – 1961 йилда туғилган. Фарғона давлат университетини (ҳозирги
ФарДУ) ўзбек филологияси факультетини тамомлаган. “Икки ўт ораси” номли китоби
нашр этилган. Республика матбуотида кўплаб асарлари чоп этилган.


Ҳажвия

Ҳамма бало ғўрлигингдан бошланаркан. Тирноқдеккина бўлсам-да, тўполонни
жанжалкаш ўртоқларим бошларди-да, кўчада катталар, мактабда муаллимлар нуқул
менга танбеҳ берарди. “Булар-ку, майли, сен туппа-тузук боласан. Индамай қараб
ўтирдингми? Сенга ярашадими шунақа қилиқ”, дея изза қилишгани-қилишган эди.
Индасам ҳам бир бало эди, индамасам ҳам.
Шу зайл йиллар ўтди. Ёзнинг тафти заптига олган кунларнинг бирида
салқингина томорқамга йўл олдим. Йўл-йўлакай қадрдоним Ҳамроали билан
сўрашиб ўтгим келди. У ҳам томорқасига чиқмоқчи бўлиб турган экан, яхши бўлди,
бирга суҳбатлашиб кетдик. Йўлда Исмоилжонга дуч келдик. У қуюқ сўрашди-да,
ўтинч билан менга юзланди.– Ака, мол – мол-да минг қилса ҳам. Чаврангизни бузиб кириб, экинингизни
пайҳон қилиб ташлабди. Ўзингиз тушунган одамсиз-ку, ака. Шундан-шунга
уруғликка, бозорга кетаётгандим. Товонини тўлайман. Ўрнига нави ундан ҳам зўр
маккажўхори экиб бераман. Айбга буюрмайсиз энди.
Ҳафта ўтар-ўтмас, ўртоғимнинг тоғаси ҳиммат қилиб қолди.– Уйингизнинг сувоғига қум мендан, укажон.– Қанча экан пули, ака?
Тоғанинг пешонаси тиришди.– Мендан, деяпман-ку!
Бир машина қум томорқамга ағдариб кетилди. То боргунимча бўлмай, болалар
“Лайлак уя” ўйинини бошлаб юборишибди. Ҳаммаёқ кавланган, сув қуйилган.
Кўримсиз бир аҳвол. Ўйинларини бузгим келмай, алламаҳалгача кутиб ўтирдим.
Кун тиккага келиб уй-уйларига зипиллашгачгина ёйилган қумларни тўплаб, устига
сув сепдим-да, қалин шох-шабба ташладим. Иҳоталаб бўлгач, уйга қайтдим.
Эртасига то ишдан бўшаб, боргунимга қадар кун тушдан оғиб қолди. Борсам,
хотин-халаж болалардан ҳам кўп. Қумни кенг ёйганча, устида ўз ҳолларича бемалол
ўтиришибди. Оёқлари кўмилган. Мени кўришди-ю, дамлари ичига урдими, ёши
каттароқ Холкелди холага ер сузиб, илтижоли боқишди. Хола бироз тараддудланиб
олгач, хижолатга соладиган товуш билан шанғиллади.
Тушунган одам…– Укажон, ўзингиз тушунган одамсиз-ку, ахир! Маҳаллага би-ир қум келиб
қолибди-да энди, айланай. Оёқ оғриқ, бел оғриғидан азият чекканларга жуд-да
савоб иш қилдингиз-да, лекин. Айбга буюрмайсиз энди.– Майли, майли, бемалол.
Томорқадаги бегона ўтларни юлиб, ёйдим ҳамки, бирови ўрнидан силжимайди-я.
Кун оққан маҳал бирин-кетин уй-уйига отланишди.
Томорқамда нима етиштирсам, тушунган одам бўлганимдан қўшнилар пақир
пақир, этак-этак териб кетаверишади. Борманми, йўқманми, фарқи йўқ. Бироқ
суғоришда белини етти жойидан боғлаб, сув талашишганига нима дейсиз?
Толиққанимдан бироз ўтириб қолибман. Шу маҳал бир аёл томорқамга чопиб
кирди-ю, помидор эгатига туша солиб, этагига тера кетди. Икки-уч қадам босмасидан
ҳалпиллаган кўйлагининг этаги тошиб, помидорлар ерга таппа-таппа тўкилса-да,
парво қилмай, тўкилганигача териб оляпти. Кўзи тўйди шекилли, ортига қайтди.
Каттакон, зил-замбил этагини бир қўлида маҳкам чангаллаганча, базўр эгилиб,
яна икки-уч помидорни узиб олди-да, биттасини хумор билан тишлади. Оғзи сувга
тўлиб кетганиданми, ё ширинлигидан ҳузур қилибми, “оҳ, оҳ”лаб қўйди. Кейин
кўзи менга тушиб, қалқиб кетгандек бўлди. Бироқ ўзини тутиб олдими, майин
кулимсиради.– Уйга кутилмаганда меҳмонлар келиб қолди. Ўзимизнинг томорқага боргунча
сабр чидамади. Шу ердан… Ўзингиз тушунган одамсиз-ку, Комил ака.
У чиқиб кетиши билан чаврага1 маҳкамланган тахта эшик болға билан ургандек
қаттиқ тақиллади. Бирорта бола шўхлик қилаётгандир, деган ўйда янги қурилган
меҳмонхона деворини ёқалаб бордим-да, юз қиялатиб қарадим. Қўшни экан.
Қўлидаги курак сопи билан эшикка аямай ураяпти. Менга кўзи тушганда ҳам
тақиллатишни бас қилмай, тиржайди.– Бормисиз, укожон?– Ҳа, юрибмиз, ака. Келинг-келинг.
То бориб чавра эшигини очгунимча бўлмай, шанғиллади.– Манови хумпорға хабор олғин-чи, аконг қорағай бормикин, десом қилт этгиси
келмойди, баччоғорнинг.
Қўшни яқингинада уйлаган ўғлини қаттиқ туртди.– Ано-ку, аконг, доюс-с.
Ўғил бунақанги силтовларга суяги қотган эканми, бепарво кулимсираб қўйди.
Отаси яна шанғиллади.– Укогином, ўзинғиз тушунғон адомсиз. Шу қуминғизни келториб зап иш
қилдинғиз-да, локин. Билосиз, манови уконғизни кўчғириб чиғишим керак. Шунға,
уйнинг зинопоясини-да семунламасо бўлмойди. Икки ароба керок бўп қолди-да,
укожоним.
Эртасига ҳордиқ куним эди. Томорқага барвақтроқ бордим. Муюлишдан
ўтишим билан яна бир қўшнимнинг икки қўлида қум тўла пақирни уйига пинак
бузмай кўтариб кетаётганини кўрдиму, унинг ўрнига мен бўзарганча туриб қолдим.
Ўрганган кўнгил, на илож. Шу пайт унинг девордармиён қўшниси ёнимга келиб
кулимсиради.– Яқинда қумингиздан асар ҳам қолмайди, ака. Ҳозирги хола ҳар куни пақирлаб
ташийди. Биратўла шуларнинг ҳовлисига ағдартириб қўйсангиз ҳам бўлавераркану…– Нимаям дердим, ука. Ўзига инсоф берсин.
Бироз суҳбатлашиб тургач, ичкарига йўналдим. Томорқада кимдир кўрингандек
бўлиб, тузукроқ разм солсам, ён қўшнимникида мардикорлик қилаётган киши.
Бемалол, ҳафсала билан қўлидаги саватни ярим урилган ўқдеворга қўйиб, ўзининг
1 Чавра – шох-шаббадан ясалган тўсиқ, иҳота. (шева.)
томонига ошди. Мени пайқамади ҳам. Ҳеч қанча ўтмай, икки қўлида пачоқ
пақирлар билан яна пайдо бўлди-да, меҳмонхонанинг ортидан ўтиб, ташқарига
юрди. Девор қиррасидан қиялаб кузатиб турибман. У эшикни тепки билан очиб,
қумга пақирларини сидира-сидира тўлдирди. Сўнг изига қайтаркан, эшикни кетига
қарамасдан оёғида чалиб ёпди. Худди катта холасининг ҳовлисида юргандек
бемалол бориб, девор ошди. Пақирларни нариги томондан олаётганда менга кўзи
тушиб, сап-сариқ юзи қип-қизариб кетди.– Ты же сам понимаешь. Хозяйин так сказал. Что-то надобиться, отсюда можно
выбрать.
“Дод” деб юборишимга бир бахя қолди. Нима қилсам бўлади, нима десам бўлади
ўзи?! Шу ўйда қўлим ишга бормай ўтирган эдим, бир маҳал чавра тағин чарсиллаб
қолди. Аллакимнинг тарғил сигири чавра орасидан бош суқиб, сабзи баргларини
ҳузур қилиб ямлашга тушганини кўрдиму, аламдан ҳайқириб юборганимни ўзим
ҳам билмай қолдим. Сигир қўққис чўчиб, ўзини орқага олди, аммо шохи чаврага
илашганидан деворни лопиллатиб-лопиллатиб тортганча, анча қисмини бузиб
юборди. Боши бўшагач шаталоқ отиб нарига борди-ю, ўша гижинглашида орқасига
қараб мўъради. Гўё, “Тушунган одамсан-ку, ахир”, дегандек эди бу олақараши.
Дувуллатиб кесак отдим. Тахтадек қотганча оғзидаги сабзи баргларини шошмай
ямларкан, кўзларини пиёла қилди. Хафа бўлгандек қулоқларини тапиллатиб
қоқди. Шу топда, эгаси бўлса керак, халачўпи билан ортида пайдо бўлди. Бузилган
чаврага парвоям қилгани йўқ. Аксинча, чавранинг тортқиланишида илашиб синган
шафтоли шохини юлиб олди-да, унинг тумшуғига тутди.– Ол, жонивор, ол.
Тушликка қадар чаврани тартибга келтириш билан овора бўлдим. Қорин ҳам
таталай бошлади. Ўчакишгандек яқин ўртада дўкон ҳам йўқ. Шунинг учун икки
чақиримча наридаги бозорчага бориб қайтдиму, халта осилган велосипедни
томорқа эшигидан олиб ўтаётиб, яна чарсиллаган товушдан сергак тортганча
ўша томонга юрдим. Бир аёл куч билан чаврани силтаб тортаяпти. Қилт этмай
турибман. Бир қучоқча шох йиғиб бўлган экан, сўнггисини қўшаётиб, қаддини
ростлади. Шарпамни сездими, ялт этиб мен томонга қаради. Қаради-ю, нафаси
кесила-кесила илжайди. Танидим, яқинда кўчиб келган ҳув наридаги қўшни аёл. У
вазмин туришимдан янаям энтикиб, дудуқланди.– Ўтинимиз соб бўпти. Кичигим йиғлаб қолмасин деб, шу ердан йиға қолдим.
Ўзингиз…
Тушунган одам бўлганлигим учун, куз йиғимида чавраларгача осилиб пишган
ошқовоқлар ҳам ташилавериб адо бўлди. Бунинг устига анор ҳам бошини еб мева
беради, шафтолилар ҳам, бошқалари ҳам. Тушунган одамнинг даромади шунақанги
баракали бўлса, не ажаб?!
Бир куни талашиб-тортишиб ариққа сув очиб келдим. Ахир бир ҳафтадан бери
экинлар суғорилмай, сувсизликдан аянчли аҳволга келиб қолган. Мирмирза мироб
инсоф қилдими, икки соатга рухсат берди. Шошилиш керак. Дамбани яхшилаб
беркитдим-да, шоша-пиша ҳовлига чопдим. Ариқдаги сув ортимдан ўқдек
келаётганини ҳис қилганимдан қўшниларнинг йўлдаги очиқ қолган сув кириш
қисмларини тез-тез беркитиб, ҳовлига чопиб кирдим. Сув мўл, бир маромда тараш
керак, холос. Ҳар бир экин бешамакларини2 бирма-бир кўздан кечириб чиқдим.
Рисоладагидек. Кўнглим тўлганидан енгил нафас олдим. Хазонларни бошига
кўтарганча лойқа сув шитоб кириб келди-ю, дилим яйрагандан-яйради. Бир зум
томоша қилиб тургач, ички хавотир дамба бошига шоширди. Ариқдаги сув ҳам
бироз бўшашгандек кўринганидан ҳаллослаганча кўчага отилдим. Қўлимда
ихчамгина кетмон.
2 Бешамак – сув йиғилиб, беш-ўн эгатга ажрайдиган махсус ариқ.
Борсам, не кўз билан кўрайки, сувни қўшнилар ўзларининг томорқаларига очиб
олишибди! “Дод” деворай дедим. Ўроқда йўқ, машоқда йўқ, хирмонда ҳозирларга
ўтина-ўтина кириш қисмларини беркитиб, яна очиб олмасликларини илтимос
қилганча дамба бошига югурдим. Дамба муюлишидан маҳалла кўринмагани сабаб,
йўл-йўлакай сув оқимини кузатиб кетдим. Оҳ, мана суву, ана сув! Бўларкан-ку,
ахир! Буни қарангки, белгиланган вақт бўлишига ўн беш дақиқалар қолганда отини
йўрттириб миробнинг ўзи келиб қолди. “Ў”ни “у” деб талаффуз қилганидан айрим
ҳангоматалаблар уни тез-тез гапга солиб туришади. Қаҳ-қаҳ отиб, кайфиятларини
ростлаб олишади.– Бўлиб қолгандир, иним.– Ҳа, озгина қолди.– Мен шу ерда бўла турай, сен ҳовлингдан хабар олиб кела, бўтам. Яна ошиб
тошиб кетган бўлмасун. Қара, сув жуда шитоб.
Ўрнимдан қўзғалдим-да, кетмонни қўлга олдим.– Бораману келаман. Унгача дамбага қўл урмай туринг, амаки.
Мироб сўзсиз бош ирғаганча отидан тушаётган маҳал ҳовлига чопдим. Ярим
йўлда сув ён қўшнимнинг ҳовлисига қараб тўлиқиб-тўлиқиб оқаётганини кўрдиму,
эсхонам чиқиб кетди. Чақиришга тоқатим ҳам қолмай, бостириб кирдим. Эр-хотин
пайкалларда бир-бирларига имо-ишора қилганча сув тарашаётганига нигоҳим
қўққис қадалди-ю, ўзимни ушлаб туролмадим.– Бу нима қилганларинг, Эрматвой?! Боя тайин қилиб кетувдим-ку! Шуми,
оқибат?!
Эр-хотин бир нима чаққандек ранглари оқарганча бир-бирларига қараб олдилар
да, шалвираганча ерга қарадилар.– Суф-е, одам ҳам шунчаликка борарканми?! Мен у ёқда биров дамбани бузиб
кетмасин учун пойлоқчилик қилибману, бу ёқда сизларга байрам бўпти-да!
Аёли нигоҳида бир нимани кескин уқтирди, шекилли, Эрмат оғир томоқ
қирганча кирза этигини бир-бирига қоқиб, мен томон аста кела бошлади.– Ўзингиз тушунган одамсиз-ку, ака. Ҳа энди бироз эркалик қип қўйибмиз-да!
Важоҳатим вужудимни чандон титроққа солганидан ўзимни тутолмай,
ўшқирдим:–
Ҳе, ўша тушунган акангдан ўргилдим! Қачон тугайди сенларнинг
ўзбошимчалигинг, а, қачон? Тўйдириб юбординглар-ку!
Қарасам, асабим тинч қўймайдиган. Гўё оғзим бир томонга тортишиб, кўзим
орқага кетаётгандек туюлганидан қўрқиб кетдим. Ташқарига чиқа солиб, сувни
ўзим томонга бошқардим-да, ҳовлига шошдим. Не кўз билан кўрайинки, атиги
бирор жой сув кўрмабди. Марза-ю эгатларнинг бош томони намланиб қолибди,
холос. Ҳовлимда турганча, важоҳат билан ўз-ўзимга аччиқ-аччиқ вайсандим.– Инсоф, инсоф сотаман, ким олади?!
Хаёлимдан эса, аллақайси уруғиникига кетган хотиним ўтади. “Ҳеҳ, тўйинг ҳам
бор бўлсин! Ўзингиз тушунган одамсиз-ку, қариндошимнинг тўйига бормасам, уят
бўлади-я, деб бола-чақагача ортмоқлаб чопқилладинг. Мана, оқибати! Ҳеҳ, ўша
уруғингдан сени!..”
Бир пайт кўзимни очсам, тепамда оқ халатли одамлар турибди. Ҳамшира
қўлидаги санчқичнинг нинаси учидан тепага тизиллатиб дори сачратаркан, менга
ногоҳ кўзи тушиб, оҳиста жилмайди.– Яхшиям қўшниларингиз ҳушёр экан, тоғажон. Шулар қўнғироқ қилиб
қолишди. Қани, енгингизни шимаринг-чи яхшилаб. Бироз қиздиради. Чуқур-чуқур
нафас олиб турасиз, хўп? Ахир ўзингиз тушунган одамсиз-ку, тўғрими?
Оғзим бир томонга оғиб, кўзим ғилай тортиб кетди. У ёғи эсимда йўқ. Шуни
биламанки, ўзимни ўзим тушуниб, чурқ этмайдиган бўлиб қолдим. Фақат ва фақат
нимага тушунишим кераклигини билолмай ҳалакман, вассалом.

Rukunlar

Ulashish:

Arxivlar

📥  1 son  2022 yil 

📥  2 son  2022 yil 

📥  3 son  2022 yil 

📥  4 son  2022 yil 

📥  5 son  2022 yil 

📥  6 son  2022 yil 

📥  7 son  2022 yil 

📥  8 son  2022 yil 

📥  9 son  2022 yil 

📥  10 son  2022 yil 

📥  11 son  2022 yil

📥  12 son  2022 yil

📥  1 son  2023 yil 

📥  2 son  2023 yil 

📥  3 son  2023 yil 

📥  4 son  2023 yil 

📥  5 son  2023 yil 

📥  6 son  2023 yil 

📥  7 son  2023 yil 

📥  8 son  2023 yil 

📥  9 son  2023 yil 

📥  10 son  2023 yil 

📥  11 son  2023 yil