Николай ИЛЬИН – “Дўстлик” ордени соҳиби. Педагогика фанлари номзоди, доцент.
Тошкент давлат университетини (ҳозирги ЎзМУ) тамомлаган. Унинг “Первая тетрадь”,
“По клавишам души”, “На кочевьях времен”, “Обетованная память”, “По стопам
листопада”, “Если окно открыто…” номли китоблари чоп этилган.
Даволовчи шифокорим – ёши улуғ профессор билан суҳбатимиз мен
ҳали жарроҳлик столида ётган вақтимдаёқ бошланиб кетди, у менга кўрган
кечирганларини сўзлаб берди.
Унинг маҳорати ва тажрибаси жарроҳлик амалиётини шу қадар хотиржам,
деярли оғриқсиз ўтказишга имкон берди, биз бемалол суҳбатлашардик.– Сиз менинг тиббиёт, аниқроғи, жарроҳлик соҳасига қандай келганимни
сўраяпсизми? – деди у менинг саволимга жавобан. – Футбол орқали келиб
қолганман.– Футбол орқали? Шунақасиям бўларканми?– Ҳа, айнан шунақа бўлган.
Орадан бироз ўтиб, палатадага чиққанимда у ҳикоясини давом эттирди.
“Ўсмирлигимда футбол жону-дилим эди. Севимли жамоаларимнинг барча
расмий ўйинларида, ҳатто машғулотларида ҳам қатнашардим, ҳаваскорлар билан
тўп тепардим, футбол тўғрисида ёзадиган газета-журналларни қолдирмай ўқирдим,
радиоэшиттиришларни тинглардим. Хуллас, бу ўйинга бутун вужудим билан
шўнғиб кетгандим. Олимпия захиралари мактабига келишим ва ёш футболчилар
гуруҳига қабул қилинишим табиий ҳол эди. Бу менинг профессионал футболчи
бўлиш орзуимни қатъийлаштирди.
Мураббиймиз обрў-эътиборга эга, касбининг устаси, ўз вақтида умидли футболчи
бўлган, лекин фаолиятини эрта тарк этиб мураббийликка ўтган Ашот Тигранович
эди. У сал оқсоқланарди, лекин бу мавзуда суҳбатлашишни ёқтирмагани боис
оёғининг майиблигини атрофдагиларга сездирмасликка ҳаракат қилар ва бунга
эришарди ҳам. У билимдон, синчков, қалби тоза, меҳрибон инсон бўлса-да тартиб
интизом, ишга муносабат масаласида жуда қаттиққўл, талабчан, ҳатто ўта инжиқ
эди. Дастлабки огоҳлантиришдан сўнг қайта тартиббузарлик қилганлар гуруҳдан
учиб кетиши осон эди. Аммо бу ҳолат камдан-кам содир бўларди, чунки Ашот
Тиграновичнинг одамлар феъл-атворини дарров билиб олиш қобилияти юқорилиги
туфайли гуруҳ шакллантирилаётганда дангаса ва безориликка мойил ёшларни
қабул қилмасди. Мураббийимизнинг жиддийлигидан умуман азият чекмасдим,
чунки футболга бўлган иштиёқим сабаб тартиб-интизом, жисмоний машқлар мен
учун қийинчилик туғдирмасди. Аксинча, бундай талабчанликдан хурсанд бўлиб,
яхши футболчи бўлиш учун жон-жаҳдим билан ҳаракат қилардим.
Кўп ўтмай мураббийнинг меҳри ва эътиборини ҳис қилдим: у менга назорат
журнали, ечиниш ва жиҳозлар сақланадиган хоналарнинг калитларини ишониб
топширар, ташкилий ишлар бўйича алоҳида топшириқлар берарди. Хуллас, менинг
футболдаги фаолиятим муваффақиятли ўтарди.
Машғулотларга ҳеч қачон кечикмасдим, ўзимни руҳан ва жисмонан “тайёрлаш”
учун стадионга деярли бир соат олдин етиб келиб югуриш йўлакчаси бўйлаб
юраман, қизиб олиш учун енгилгина машқлар қиламан, таниш футболчилар
ва футбол мухлислари билан суҳбатлашаман. Ашот Тигранович деярли кун
бўйи стадионда бўлар ва мени машғулотлар бошланишидан бир соатлар илгари
келганимни кўрарди.– Нега мунча эрта келдинг? – сўради бир куни у мендан.– Ўзим шунчаки… кечикмаслик учун… яна атрофни томоша қилиш ҳам ёқади…– Нақд бир соат олдин келибсан?– Машғулот бошлангунга қадар томошабинлар ўриндиғида ўтириб китоб
ўқийман.– Ҳа яхши, майли ўқи, ўқи… – деди Тигран Ашотович ва узоқлашди.
Мен барча машғулотларда фаол қатнашардим, ҳатто сараланган, истиқболли
спортчилардан иборат кичик гуруҳ сафига қабул қилинганман.
Тигран Ашотович ҳар доим эртароқ келиб, машғулот бошланишини кутиб
томошабинлар ўриндиғида китоб ўқиётганимни кўрарди, баъзан ёнимга келиб
турарди. Бир куни қанақа китоб ўқиётганим билан қизиқди.– Булгаковнинг “Уста ва Маргарита”си. Ўқиб чиқишим учун журнални уч кунга
беришди.– Ёқаяптими?– Мазза қилиб ўқияпман! Ажойиб асар экан!
Ашот Тигранович индамади ва йўлида давом этди. Кейинги сафар қўлимдаги
“Дориан Грейнинг портрети”, сўнгра “Фан ва турмуш” журналларига кўзи тушди.
Кўп ўтмай Ашот Тиграновичнинг дўстона муносабатининг ўрнини совуқ,
масхараомуз, ҳатто заҳарханда илжайишлар эгаллаётганини пайқадим, гўё
менинг стадионга эрта келишим ҳам, китоб мутолаа қилишим ҳам унинг ғашини
келтираётгандек эди.– Хўш, бугун қанақа маданий обида ҳақида ўқияпсан? – деб сўради у бир куни
мийиғида илжайиб.– Бу бадиий асар эмас, инглиз тили дарслиги.– Имтиҳонинг борми?– Йўқ, мактабда немис тили ўқиймиз. Шунчаки, инглиз тилини ўрганишга ўзим
қизиқаман.– Жаҳонга машҳур шахс бўлишга тайёргарлик кўраяпсанми?–
Йўқ, ўзимга ёққани ва билимимни ошириш учун тил ўрганаяпман.
Хемингуэйнинг “Чол ва денгиз” асарини оргиналида ўқимоқчиман.
Мураббий менга ишонқирамай назар ташлади-да, индамай кетди.
Ўшандан кейин унинг менга бўлган муносабати сезиларли даражада ёмон
томонга ўзгара бошлади. Аввалги хайрихоҳлик ёки оғзаки рағбатлантириш йўқолди.
Ёнгинасида турсам ҳам мени кўрмаётгандай тутарди ўзини, мураббий сифатида
ҳам эътибор беришни тўхтатди, ҳатто баъзида арзимаган баҳоналар билан мендан
айб топарди. Бундай ўзгаришни адолатсизлик деб қабул қилдим. Айнан шу каби
вазият бир неча марта такрорланганидан сўнг асабийлашдим ва Ашот Тигранович
билан “эркакчасига” очиқ-ойдин гаплашиб олишга қарор қилдим.– Сиз билан гаплашиб олмоқчиман, Ашот Тигранович, – гапимни қатъий овоз
билан бошладим. – Сиз негадир…
Лекин Ашот Тигранович гапларимни эшитмасдан қўлини жаҳл билан сермади:
“Кейин, кейин гаплашамиз, ҳозир эмас”, – деди у ўзини ўта муҳим масала билан
банддек кўрсатиб. – “Тез, қани майдонга”.
У мен нима ҳақида гаплашмоқчи бўлганимни тахминан сезганди ва шу сабабли
суҳбатни ортга сурди.
Совуқ муомаладан ҳафсалам пир бўлиб машғулот майдонига кирдим. Кайфиятим
жуда ёмон эди. Машғулот давомида суст ҳаракат қилдим, ноаниқ зарбалар бердим
ва қайта-қайта мураббийнинг қаттиқ танбеҳларига дучор бўлдим. Олдингидан
баттар аччиқландим. Шу вақтда майдонда кутилмаган вазият юзага келиб, жарима
тўпини тепишим керак бўлиб қолди. Ўзимни қўлга олишга, диққатимни бир жойга
жамлашга ҳаракат қилдим, лекин ичимдан бир ғазабли, аразлаган бир овоз тинмай:
“уролмайсан, барибир уролмайсан”, дерди. Ва, ички овоз ўз кучини кўрсатди –
нишонга уролмадим.
Ашот Тигранович бунга ҳеч қанақа муносабат билдирмади, фақат майдондан
чиқаётган пайтимизда: “Кийимингни алмаштиргач, олдимга кир”, деди.
Бунгача бўлган совуққина муносабатларимизни ҳисобга олиб бу суҳбат мен
учун анчагина ёқимсиз бўлса керак, деган тахминда эдим ва ундан кейин нима
бўлишини тасаввуримга ҳам сиғдиролмасдим.
Мураббийлар хонасига кирдим. Ашот Тигранович қўли билан имлаб столга
ўтиришга таклиф қилди, бир муддат сукут сақлади, сигарет тутатди, сўнгра
кутилмаганда: “Қулоқ сол, сен ақлли, яхши йигитсан. Жамоадан кет”, деди.
Мен унга болаларча қўрқув билан ҳайрон бўлиб қарадим.– Йўқ, йўқ, сени хафа қилмоқчи эмасман, менга маъқулсан, – сўзида давом
этди у, – қобилиятинг етарлича, тинмай ҳаракат қиляпсан, бундан ташқари ўта
интизомли-тартиблисан. Ҳаммасини кўриб турибман, фақат мени тўғри тушун…
Кетақол. Футбол сен учун эмас.– Нега, нега мен учун эмас экан?!– Сен умуман бошқачасан. Мана китоб ўқияпсан, инглиз тилини ўрганаяпсан,
балки театрга опера томоша қилишгаям борарсан?– Бормайман.– Гап бунда эмас – боравер. Футбол – сен учун ёшликнинг ёқимли бир машғулоти,
холос. Ўйлаб кўр-чи, улғайиб, ақлинг тўлганидан кейин ҳам тўпнинг орқасидан
югуриб юриш қизиқарли бўлармикан? Балки, футболда карьера ҳам қиларсан,
йиллар ўтиб худди мен каби жароҳат олишинг ҳам аниқ, мана қара, тиззам
ўйилиб кетган, хўш, кейин-чи кейин нима бўлади? – ҳаммаси аянчли якун топади.
Афсусланиб қоласан. Асабларингни қара, бир-икки дакки берганимга тушкунликка
тушиб, ўзингни бошқаролмай қолдинг, жарима тўпиниям ўхшатолмадинг. Қалби
нозик, ўта таъсирчансан, футбол эса қўпол нарса. Шундай экан, кел, йигит, айтганни
қил, сен ўқи, жиддий ишлар билан шуғуллан, бу ердан кет, футбол сен учун эмас.
Қолишга уринма. Ёзувчиларинг айтгандек – ҳаётга пешвоз чиқ.– Билмадим… менга керак… – дея дудуқландим.– Ўйлайдиган ҳеч нарса йўқ, иккиланиб ўтирма спорт кийимларингни топшир
ва ўқишингга бор. Хафа бўлма. Мен тўғри иш қиляпман – сен буни кейинчалик
тушуниб етасан.
Ўжар устозим билан тортишишнинг фойдаси йўқлигини билганим учун гап
қайтариб ўтирмадим, эгаси савалаган кучукдай оёғимни судраб уйга кетдим.
Суҳбатимиз мен истагандек адолат ҳақидаги баланд пардали эмас, аксинча
кутилмаганда ноҳақлик билан тепилган жарима тўпидек бўлди.– Ўқиш… нима керак менга ўқиш? Мен ўйнашни истайман, тўп тепишни
хоҳлайман, – дедим ўзимга ўзим трамвайда ўтирган чоғимда. Аммо бу фикрдан
ўзим ҳам ёқимсиз ҳайратни туйдим. Демак, менинг ҳаётдаги асосий мақсадим
фақатгина тўпнинг орқасидан югуриш бўлган экан-да.– Шундан кейин шифокор бўлишга тўғри келдими?– Ҳа, шу соҳани танладим. Бундан сира афсусланмайман. Устозим ҳақ экан:
ҳозир ўзимни футболчи сифатида тасаввур қилолмайман. Унга раҳмат айтишим
лозим.– Пушаймон эмасмисиз?– Энди йўқ. У ҳам шу ҳақда сўраганди.– Мураббийми?– Ҳа. Кейинроқ у менинг жарроҳлик столимга ётишга мажбур бўлди: бу вақтда
устозим анча кексайиб қолган, юраги ҳам заиф эди. У мени танимади, умуман
эслолмади ҳам, мен эса уни дарҳол танидим. Унинг ёши, соғлиги ёмонлиги туфайли
наркозга дош беролмаслигидан қўрқиб ҳеч қайси шифокор чуррасини жарроҳлик
амалиёти билан олиб ташлашни истамаган. Ҳамма шифокор: “Қуллоб1 тақинг”,
деган тавсия билан чераланган экан. Лекин менинг қадрдоним бўлгани учун унга
ачиндим: аслида тез ёрдам кўрсатиш хонасида бу каби беморларни операция қилиш
мумкин эмас эди, лекин шу жойнинг раҳбари бўлганим учун менга ҳеч ким бундай
тақиқ қўя олмасди.
Жарроҳлик амалиётидан кейин унга иккаламиз ўртамизда бўлиб ўтган воқеларни
эслатдим. Қария йиғлаб юборди.– Мендан хафа эмасмисан?– Ўша пайтда қанақадир дилхиралик бор эди, лекин ҳозир сизнинг ҳақ
эканлигингизни тан оламан.– Бугун мен ҳам амин бўлдим, ўшанда нафақат сенга, ҳатто ўзимга ҳам яхшилик
қилган эканман. Шу сафар нишонга аниқ урдинг, болам, барака топ.
1 Қуллоб – бандаж
Рус тилидан Дилфуза ҚАРШИБОЕВА таржимаси
1 Қуллоб – бандаж
Дилфуза ҚАРШИБОЕВА – 1973 йилда туғилган.
Тошкент давлат университети (ҳозирги ЎзМУ)
журналистика
факультетини
тамомлаган.
“Руҳларни излайман дунёдан” номли шеърий
тўплами, “Кўнмаган кўнгил” номли китоби нашр
этилган.